Żniwa rozpoczynają się od jęczmienia, a dokładnie od jęczmienia ozimego
Jęczmień — roślina o plewkach z długimi ościami — jest pierwszym z uprawianych rodzajów zboża w historii ludzkości. Jęczmień jary wykorzystywany jest w celach browarnianych, z kolei jęczmień ozimy jest przede wszystkim rośliną pastewną. Jęczmień ozimy posiada wyższy wskaźnik plonowania niż jęczmień jary, a jego ziarna są bogatsze w białko oraz witaminy. Ziarniaki zrośnięte są z plewkami, co przekłada się na zwiększoną zawartość celulozy (≈8–15 %). Ziarniaki jęczmienia zawierają węglowodany, najczęściej skrobię (60–70 %), białko (11 %), błonnik (10 %), tłuszcze (2 %) oraz minerały (2 %). Oprócz podstawowych odmian jęczmienia istnieją obecnie również odmiany nagiego jęczmienia, którego ziarniaki nie są zrośnięte z plewkami — ułatwia to zbiory i zmniejsza ryzyko uszkodzenia siewek.
Dzięki osiągniętym sukcesom w uprawie plonowanie jęczmienia jest zbliżone do plonowania pszenicy, szczególnie na glebach niewymagających. Jednakże różnice temperatur, częściowo połączone z przymrozkami, spowodują prawdopodobnie w tym roku straty plonów. Przykładowo w niektórych częściach Polski, a także w innych krajach leżących na podobnej szerokości geograficznej, już są widoczne straty mrozowe. Jednym ze skutków jest niewykształcanie się bielma mącznego w kłosach roślin zielonych. Czasami dotyczy to pojedynczych kłosów, lecz straty spowodowane wypadaniem ziarna z kłosów mogą dotyczyć nawet 90% powierzchni uprawy. Trudno jest określić jednak różnice między poszczególnymi odmianami. Na działanie mrozu narażone są zarówno odmiany dwu- jak i wielorzędowe. Na rozmiar szkód wpływ ma stadium rozwoju jęczmienia w czasie mrozu. Na niektórych obszarach dotkniętych mrozem jęczmień został już zebrany jako kiszonka z całych roślin. Jednak decyzję taką należy rozważyć i podjąć w zależności od indywidualnych czynników operacyjnych: wykorzystanie jęczmienia jako paszy lub słomy jęczmiennej w gospodarstwie, włączenie plonu wtórego do płodozmianu, dostępność wody lub ograniczenia wynikające z przepisów dotyczących dopłat obszarowych.

Fot. Hans Braxmeier /Pixabay
Jęczmień ozimy: uprawa, zbiór i plonowanie
Jęczmień ozimy uważany jest generalnie za roślinę mało wymagającą w uprawie, ponieważ rośnie na różnych glebach i wykazuje tolerancję nawet na surowe warunki pogodowe. Niemniej jednak podczas uprawy jęczmienia, a zwłaszcza jęczmienia ozimego, należy mieć na uwadze jego pewne szczególne cechy:
Stanowisko: Generalnie jęczmień nie ma wysokich wymagań glebowych i rośnie także na glebach o klasach bonitacji IV, V. System korzeniowy jęczmienia jest słabo rozwinięty, dlatego jęczmień jest wrażliwy na niekorzystne warunki glebowe, takie jak zagęszczenie gleby. Z drugiej strony dobre są gleby o dużej miąższości, dobrze nasiąknięte wodą, o odczynie od lekko kwaśnego do obojętnego (pH 6,0–7,0), które szybko przesychają wiosną i łatwo się ogrzewają. W fazie strzelania w źdźbło jęczmień wymaga dobrej dostępności wody. Jęczmień nie jest rośliną szczególnie odporną na mrozy. Stanowiska z często występującymi mrozami są zatem raczej nieodpowiednie.
Uprawa gleby: W przypadku siewu jęczmienia ozimego gleba powinna dobrze odleżeć. Łoże siewne powinno być wąskie i zwarte, aby uniknąć nierównomiernych wschodów i zapewnić odpowiednią wilgoć potrzebną do kiełkowania. Ponadto dobrze jest spulchnić glebę na głębokość warstwy ornej.
Płodozmian: Jęczmień nie znosi dobrze uprawy w monokulturze, dlatego zaleca się przerwy w uprawie wynoszące od roku do dwóch lat. W przypadku jęczmienia ozimego odpowiednim przedplonem są ziemniaki, rośliny strączkowe i kukurydza.
Siew: Jęczmień ozimy wysiewa się wczesną jesienią, od końca sierpnia do końca września, aby jeszcze przed zimą zakończył się rozwój pędów bocznych, wyrastających z węzła krzewienia. O ile to możliwe, suma temperatur pomiędzy siewem a przesileniem zimowym nie powinna przekraczać 800 °C. Z tego powodu na stanowiskach z cieplejszymi jesieniami i łagodnymi zimami nie należy rozpoczynać siewu zbyt wcześnie. Jęczmień ozimy potrzebuje 50–55 dni aby rozkrzewić się i wytworzyć 4–6 pędów przed zimą. Jęczmień ozimy może wytrzymać temperatury do ‑15 °C w miesiącach zimowych. Gęstość siewu dla odmian dwurzędowych wynosi 400 ziaren / m², dla odmian wielorzędowych 350 ziaren / m². Ilość wysiewu należy dobrać tak, aby uzyskać optymalną gęstość 500–600 kłosów / m² dla wielorzędowego i 700–800 kłosów / m² dla dwurzędowego jęczmienia ozimego. Głębokość siewu powinna wynosić 2–4 cm, a szerokość międzyrzędzi 8–16 cm. Masa 1000 ziaren wynosi zazwyczaj około 40–50 g, a zdolność kiełkowania powinna wynosić ponad 90%. Zaleca się wałowanie posiewne w celu poprawienia kontaktu między nasionami a glebą, co korzystnie wpływa na kiełkowanie i wschody.
Nawożenie: Ze względu na słabiej rozwinięty system korzeniowy jęczmień nie posiada dużej zdolności przyswajania składników pokarmowych. Dlatego ważne jest dobre zaopatrzenie w substancje odżywcze, przed siewem należy więc przeprowadzić podstawowe nawożenie fosforem i potasem, ponieważ jesienią zwiększa się zapotrzebowanie na składniki pokarmowe, a potas podnosi mrozoodporność. Jesienią konieczne jest także nawożenie azotem w ilości ok. 30 kg N/ha.
Ochrona roślin: Straty w uprawie od fazy 3–4 liścia rośliny jęczmienia mogą kompensować lepszym rozkrzewieniem. Ponadto wybór odmiany może mieć wpływ na wybór środków ochrony roślin. Na przykład odmiany jęczmienia hybrydowego mogą zmniejszyć ryzyko zarażenia chorobami grzybowymi wywołanymi przez występujące w glebie grzyby z rodzaju np. Fusarium. Jęczmień może również zagłuszać chwasty, takie jak wyczyniec polny. Zielony liść jęczmienia pochłania niezbędne do kiełkowania tego chwastu światło barwy jasnoczerwonej zagłuszając go w ten sposób.
Zbiory: Zbioru jęczmienia dokonuje się w fazie dojrzałości pełnej lub martwej. Podczas zbioru kombajnem należy zwrócić uwagę na masę ziarniaków, by dostosować do nich odpowiednią siłę wiatru oraz pamiętać o podłączeniu kłosownika. Jęczmień jest następnie przechowywany w stanie oplewionym.
Plony: Plony jęczmienia ozimego wahają się w granicach 50–90 dt/ha.
Cechy jęczmienia ozimego: system korzeniowy i spoczynek nasion
Jęczmień ozimy jako pierwsza roślina rozpoczyna w grudniu zawiązywanie kłosa (faza podwójnego pierścienia). Lecz zanim to nastąpi, rozwija się rozgałęziony i głęboki system korzeniowy. Wierzchołki korzenia syntetyzują cytokininy, które wspomagają krzewienie i odpowiadają za dobry rozwój kłosków. Wczesne tworzenie się korzeni zwiększa kapilarność poprawiając tym samym drenaż gleby i wentylację, a także całą jej strukturę. W rezultacie gleba może w kapilarach lepiej przechowywać wodę i składniki odżywcze, a jednocześnie możliwe jest szybsze odprowadzenie nadmiaru wody. Z powodu intensywnego spoczynku wtórnego jęczmień musi jednakże wchłonąć dużo wody. Ziarno jęczmienia wymaga do kiełkowania wody w ilości 50–60% swojej własnej masy. Żyto i pszenica natomiast wchłaniają znacznie mniej wody. Jeśli jęczmień nie może zaspokoić swojego zapotrzebowania na wodę, proces kiełkowania zostaje zatrzymany. Dodatkowo, przy wyższych temperaturach gleby, następuje wtórny spoczynek nasion. Trwa on tak długo, dopóki nie dojdzie do odpowiedniego przesiąknięcia wilgocią w niższych temperaturach. Może się więc zdarzyć, że jęczmień ozimy wyrośnie w drugim lub trzecim roku po uprawie.
Jęczmień ozimy z 365FarmNet
