Żni­wa roz­po­czy­na­ją się od jęcz­mie­nia, a dokład­nie od jęcz­mie­nia ozimego 

Jęcz­mień — rośli­na o plew­kach z dłu­gi­mi ościa­mi —  jest pierw­szym z upra­wia­nych rodza­jów zbo­ża w histo­rii ludz­ko­ści. Jęcz­mień jary wyko­rzy­sty­wa­ny jest w celach bro­war­nia­nych, z kolei jęcz­mień ozi­my jest przede wszyst­kim rośli­ną pastew­ną. Jęcz­mień ozi­my posia­da wyż­szy wskaź­nik plo­no­wa­nia niż jęcz­mień jary, a jego ziar­na są bogat­sze w biał­ko oraz wita­mi­ny. Ziar­nia­ki zro­śnię­te są z plew­ka­mi, co prze­kła­da się na zwięk­szo­ną zawar­tość celu­lo­zy (≈8–15 %). Ziar­nia­ki jęcz­mie­nia zawie­ra­ją węglo­wo­da­ny, naj­czę­ściej skro­bię (60–70 %), biał­ko (11 %), błon­nik (10 %), tłusz­cze (2 %) oraz mine­ra­ły (2 %). Oprócz pod­sta­wo­wych odmian jęcz­mie­nia ist­nie­ją obec­nie rów­nież odmia­ny nagie­go jęcz­mie­nia, któ­re­go ziar­nia­ki nie są zro­śnię­te z plew­ka­mi — uła­twia to zbio­ry i zmniej­sza ryzy­ko uszko­dze­nia siewek.

Dzię­ki osią­gnię­tym suk­ce­som w upra­wie plo­no­wa­nie jęcz­mie­nia jest zbli­żo­ne do plo­no­wa­nia psze­ni­cy, szcze­gól­nie na gle­bach nie­wy­ma­ga­ją­cych. Jed­nak­że róż­ni­ce tem­pe­ra­tur, czę­ścio­wo połą­czo­ne z przy­mroz­ka­mi, spo­wo­du­ją praw­do­po­dob­nie w tym roku stra­ty plo­nów. Przy­kła­do­wo w nie­któ­rych czę­ściach Pol­ski, a tak­że w innych kra­jach leżą­cych na podob­nej sze­ro­ko­ści geo­gra­ficz­nej, już są widocz­ne stra­ty mro­zo­we. Jed­nym ze skut­ków jest nie­wy­kształ­ca­nie się biel­ma mącz­ne­go w kło­sach roślin zie­lo­nych. Cza­sa­mi doty­czy to poje­dyn­czych kło­sów, lecz stra­ty spo­wo­do­wa­ne wypa­da­niem ziar­na z kło­sów mogą doty­czyć nawet 90% powierzch­ni upra­wy. Trud­no jest okre­ślić jed­nak róż­ni­ce mię­dzy poszcze­gól­ny­mi odmia­na­mi. Na dzia­ła­nie mro­zu nara­żo­ne są zarów­no odmia­ny dwu- jak i wie­lo­rzę­do­we. Na roz­miar szkód wpływ ma sta­dium roz­wo­ju jęcz­mie­nia w cza­sie mro­zu. Na nie­któ­rych obsza­rach dotknię­tych mro­zem jęcz­mień został już zebra­ny jako kiszon­ka z całych roślin. Jed­nak decy­zję taką nale­ży roz­wa­żyć i pod­jąć w zależ­no­ści od indy­wi­du­al­nych czyn­ni­ków ope­ra­cyj­nych: wyko­rzy­sta­nie jęcz­mie­nia jako paszy lub sło­my jęcz­mien­nej w gospo­dar­stwie, włą­cze­nie plo­nu wtó­re­go do pło­do­zmia­nu, dostęp­ność wody lub ogra­ni­cze­nia wyni­ka­ją­ce z prze­pi­sów doty­czą­cych dopłat obszarowych.

Jęcz­mień ozi­my: upra­wa, zbiór i plonowanie 

Jęcz­mień ozi­my uwa­ża­ny jest gene­ral­nie za rośli­nę mało wyma­ga­ją­cą w upra­wie, ponie­waż rośnie na róż­nych gle­bach i wyka­zu­je tole­ran­cję nawet na suro­we warun­ki pogo­do­we. Nie­mniej jed­nak pod­czas upra­wy jęcz­mie­nia, a zwłasz­cza jęcz­mie­nia ozi­me­go, nale­ży mieć na uwa­dze jego pew­ne szcze­gól­ne cechy:

Sta­no­wi­sko: Gene­ral­nie jęcz­mień nie ma wyso­kich wyma­gań gle­bo­wych i rośnie tak­że na gle­bach o kla­sach boni­ta­cji IV, V. Sys­tem korze­nio­wy jęcz­mie­nia jest sła­bo roz­wi­nię­ty, dla­te­go jęcz­mień jest wraż­li­wy na nie­ko­rzyst­ne warun­ki gle­bo­we, takie jak zagęsz­cze­nie gle­by. Z dru­giej stro­ny dobre są gle­by o dużej miąż­szo­ści, dobrze nasiąk­nię­te wodą, o odczy­nie od lek­ko kwa­śne­go do obo­jęt­ne­go (pH 6,0–7,0), któ­re szyb­ko prze­sy­cha­ją wio­sną i łatwo się ogrze­wa­ją. W fazie strze­la­nia w źdźbło jęcz­mień wyma­ga dobrej dostęp­no­ści wody. Jęcz­mień nie jest rośli­ną szcze­gól­nie odpor­ną na mro­zy. Sta­no­wi­ska z czę­sto wystę­pu­ją­cy­mi mro­za­mi są zatem raczej nieodpowiednie.

Upra­wa gle­by: W przy­pad­ku sie­wu jęcz­mie­nia ozi­me­go gle­ba powin­na dobrze odle­żeć. Łoże siew­ne powin­no być wąskie i zwar­te, aby unik­nąć nie­rów­no­mier­nych wscho­dów i zapew­nić odpo­wied­nią wil­goć potrzeb­ną do kieł­ko­wa­nia. Ponad­to dobrze jest spulch­nić gle­bę na głę­bo­kość war­stwy ornej.

Pło­do­zmian: Jęcz­mień nie zno­si dobrze upra­wy w mono­kul­tu­rze, dla­te­go zale­ca się prze­rwy w upra­wie wyno­szą­ce od roku do dwóch lat. W przy­pad­ku jęcz­mie­nia ozi­me­go odpo­wied­nim przed­plo­nem są ziem­nia­ki, rośli­ny strącz­ko­we i kukurydza.

Siew: Jęcz­mień ozi­my wysie­wa się wcze­sną jesie­nią, od koń­ca sierp­nia do koń­ca wrze­śnia, aby jesz­cze przed zimą zakoń­czył się roz­wój pędów bocz­nych, wyra­sta­ją­cych z węzła krze­wie­nia. O ile to moż­li­we, suma tem­pe­ra­tur pomię­dzy sie­wem a prze­si­le­niem zimo­wym nie powin­na prze­kra­czać 800 °C. Z tego powo­du na sta­no­wi­skach z cie­plej­szy­mi jesie­nia­mi i łagod­ny­mi zima­mi nie nale­ży roz­po­czy­nać sie­wu zbyt wcze­śnie. Jęcz­mień ozi­my potrze­bu­je 50–55 dni aby roz­krze­wić się i wytwo­rzyć 4–6 pędów przed zimą. Jęcz­mień ozi­my może wytrzy­mać tem­pe­ra­tu­ry do ‑15 °C w mie­sią­cach zimo­wych. Gęstość sie­wu dla odmian dwu­rzę­do­wych wyno­si 400 zia­ren / m², dla odmian wie­lo­rzę­do­wych 350 zia­ren / m². Ilość wysie­wu nale­ży dobrać tak, aby uzy­skać opty­mal­ną gęstość 500–600 kło­sów / m² dla wie­lo­rzę­do­we­go i 700–800 kło­sów / m² dla dwu­rzę­do­we­go jęcz­mie­nia ozi­me­go. Głę­bo­kość sie­wu powin­na wyno­sić 2–4 cm, a sze­ro­kość mię­dzy­rzę­dzi 8–16 cm. Masa 1000 zia­ren wyno­si zazwy­czaj oko­ło 40–50 g, a zdol­ność kieł­ko­wa­nia powin­na wyno­sić ponad 90%. Zale­ca się wało­wa­nie posiew­ne w celu popra­wie­nia kon­tak­tu mię­dzy nasio­na­mi a gle­bą, co korzyst­nie wpły­wa na kieł­ko­wa­nie i wschody.

Nawo­że­nie: Ze wzglę­du na sła­biej roz­wi­nię­ty sys­tem korze­nio­wy jęcz­mień nie posia­da dużej zdol­no­ści przy­swa­ja­nia skład­ni­ków pokar­mo­wych. Dla­te­go waż­ne jest dobre zaopa­trze­nie w sub­stan­cje odżyw­cze, przed sie­wem nale­ży więc prze­pro­wa­dzić pod­sta­wo­we nawo­że­nie fos­fo­rem i pota­sem, ponie­waż jesie­nią zwięk­sza się zapo­trze­bo­wa­nie na skład­ni­ki pokar­mo­we, a potas pod­no­si mro­zo­od­por­ność. Jesie­nią koniecz­ne jest tak­że nawo­że­nie azo­tem w ilo­ści ok. 30 kg N/ha.

Ochro­na roślin: Stra­ty w upra­wie od fazy 3–4 liścia rośli­ny jęcz­mie­nia mogą kom­pen­so­wać lep­szym roz­krze­wie­niem. Ponad­to wybór odmia­ny może mieć wpływ na wybór środ­ków ochro­ny roślin. Na przy­kład odmia­ny jęcz­mie­nia hybry­do­we­go mogą zmniej­szyć ryzy­ko zara­że­nia cho­ro­ba­mi grzy­bo­wy­mi wywo­ła­ny­mi przez wystę­pu­ją­ce w gle­bie grzy­by z rodza­ju np. Fusa­rium. Jęcz­mień może rów­nież zagłu­szać chwa­sty, takie jak wyczy­niec polny. Zie­lo­ny liść jęcz­mie­nia pochła­nia nie­zbęd­ne do kieł­ko­wa­nia tego chwa­stu świa­tło bar­wy jasno­czer­wo­nej zagłu­sza­jąc go w ten sposób.

Zbio­ry: Zbio­ru jęcz­mie­nia doko­nu­je się w fazie doj­rza­ło­ści peł­nej lub mar­twej. Pod­czas zbio­ru kom­baj­nem nale­ży zwró­cić uwa­gę na masę ziar­nia­ków, by dosto­so­wać do nich odpo­wied­nią siłę wia­tru oraz pamię­tać o pod­łą­cze­niu kło­sow­ni­ka. Jęcz­mień jest następ­nie prze­cho­wy­wa­ny w sta­nie oplewionym.

Plo­ny: Plo­ny jęcz­mie­nia ozi­me­go waha­ją się w gra­ni­cach 50–90 dt/ha.

Cechy jęcz­mie­nia ozi­me­go: sys­tem korze­nio­wy i spo­czy­nek nasion 

Jęcz­mień ozi­my jako pierw­sza rośli­na roz­po­czy­na w grud­niu zawią­zy­wa­nie kło­sa (faza podwój­ne­go pier­ście­nia). Lecz zanim to nastą­pi, roz­wi­ja się roz­ga­łę­zio­ny i głę­bo­ki sys­tem korze­nio­wy. Wierz­choł­ki korze­nia syn­te­ty­zu­ją cyto­ki­ni­ny, któ­re wspo­ma­ga­ją krze­wie­nie i odpo­wia­da­ją za dobry roz­wój kło­sków. Wcze­sne two­rze­nie się korze­ni zwięk­sza kapi­lar­ność popra­wia­jąc tym samym dre­naż gle­by i wen­ty­la­cję, a tak­że całą jej struk­tu­rę. W rezul­ta­cie gle­ba może w kapi­la­rach lepiej prze­cho­wy­wać wodę i skład­ni­ki odżyw­cze, a jed­no­cze­śnie moż­li­we jest szyb­sze odpro­wa­dze­nie nad­mia­ru wody. Z powo­du inten­syw­ne­go spo­czyn­ku wtór­ne­go jęcz­mień musi jed­nak­że wchło­nąć dużo wody. Ziar­no jęcz­mie­nia wyma­ga do kieł­ko­wa­nia wody w ilo­ści 50–60% swo­jej wła­snej masy. Żyto i psze­ni­ca nato­miast wchła­nia­ją znacz­nie mniej wody. Jeśli jęcz­mień nie może zaspo­ko­ić swo­je­go zapo­trze­bo­wa­nia na wodę, pro­ces kieł­ko­wa­nia zosta­je zatrzy­ma­ny. Dodat­ko­wo, przy wyż­szych tem­pe­ra­tu­rach gle­by, nastę­pu­je wtór­ny spo­czy­nek nasion. Trwa on tak dłu­go, dopó­ki nie doj­dzie do odpo­wied­nie­go prze­siąk­nię­cia wil­go­cią w niż­szych tem­pe­ra­tu­rach. Może się więc zda­rzyć, że jęcz­mień ozi­my wyro­śnie w dru­gim lub trze­cim roku po uprawie.