Zna­cze­nie kli­ma­tu dla rolnictwa 

Kli­mat to jeden z naj­waż­niej­szych czyn­ni­ków wpły­wa­ją­cych na rol­nic­two. Sam ter­min opi­su­je – w prze­ci­wień­stwie do pogo­dy – dłu­go­trwa­le ocze­ki­wa­ny stan atmos­fe­ry. Pogo­da ozna­cza nato­miast odczu­wal­ny, krót­ko­trwa­ły stan atmos­fe­ry w okre­ślo­nym miej­scu na Zie­mi. Kli­mat zasad­ni­czo okre­śla rodza­je owo­ców, któ­re mogą być upra­wia­ne pod gołym nie­bem. Ma on rów­nież wpływ na hodow­lę zwie­rząt. Krót­ko mówiąc: to, jakie for­my upra­wy zie­mi są w ogó­le moż­li­we, zale­ży w dużej mie­rze od klimatu.

Aby opi­sać wpływ kli­ma­tu na rol­nic­two, nale­ży zba­dać róż­ne ele­men­ty. Za pomo­cą feno­lo­gii – czy­li obser­wa­cji okre­so­wo powta­rza­ją­cych się w cią­gu roku zja­wisk zwią­za­nych ze wzro­stem i roz­wo­jem przy­ro­dy oży­wio­nej – moż­li­we jest for­mu­ło­wa­nie klu­czo­wych wnio­sków dla rol­nic­twa w odnie­sie­niu do kli­ma­tu. Gdy nie ist­nia­ły jesz­cze wia­ry­god­ne pro­gno­zy pogo­dy, na tej pod­sta­wie za pomo­cą mądro­ści ludo­wych sza­co­wa­no sytu­ację pogo­do­wą. W dzi­siej­szych cza­sach nowo­cze­sne mode­le wyko­rzy­stu­ją czuj­ni­ki i tech­no­lo­gię sate­li­tar­ną, aby two­rzyć mia­ro­daj­ne pro­gno­zy. Istot­ne dla rol­nic­twa wskaź­ni­ki kli­ma­tycz­ne są wdro­żo­ne w zaawan­so­wa­nych pro­gra­mach, takich jak moduł Pro­fe­sjo­nal­na pro­gno­za pogo­dy mete­oblue na plat­for­mie 365FarmNet.

Opa­dy, tem­pe­ra­tu­ra i pro­mie­nio­wa­nie sło­necz­ne są głów­ny­mi czyn­ni­ka­mi wpły­wa­ją­cy­mi na kli­mat. W rol­nic­twie z jed­nej stro­ny mają one bez­po­śred­ni wpływ na rośli­ny i zwie­rzę­ta, z dru­giej zaś powo­du­ją roz­prze­strze­nia­nie się szko­dli­wych orga­ni­zmów. Szcze­gól­nie w upra­wie roli kli­mat powo­du­je nie­kie­dy korzyst­ne warun­ki wzro­stu np. dla grzy­bów. Może on też gene­ro­wać stres wywo­ła­ny suszą ze zwięk­szo­ną podat­no­ścią roślin na cho­ro­by. Już samo to poka­zu­je, jak ogrom­ne zna­cze­nie dla powo­dze­nia upra­wy roślin ma kli­mat. Szcze­gó­ło­wy opis wpły­wu czyn­ni­ków kli­ma­tycz­nych na rol­nic­two znaj­du­je się w kolej­nej czę­ści artykułu.

Wpływ kli­ma­tu na upra­wę roślin 

Kli­mat jest jed­nym z naj­waż­niej­szych czyn­ni­ków loka­li­za­cyj­nych w rol­nic­twie. Warun­ki kli­ma­tycz­ne decy­du­ją nie tyl­ko o tym, czy rośli­na rośnie, ale tak­że jak rośnie. Plo­ny, bez­pie­czeń­stwo plo­nów i ich jakość są zatem ści­śle zwią­za­ne z kli­ma­tem. Fak­tem jest, że nie da się go dosto­so­wać do wymo­gów rol­nic­twa – z wyjąt­kiem opadów.

I tak przy­kła­do­wo zbyt niskie opa­dy mogą być czę­ścio­wo kom­pen­so­wa­ne przez pro­ce­sy nawad­nia­nia, a zbyt dużą ilość opa­dów moż­na odpro­wa­dzać za pomo­cą dre­no­wa­nia. Nato­miast jeśli przez dłuż­szy czas nie wystę­pu­ją opa­dy, w obli­czy niż­sze­go pozio­mu wód grun­to­wych nawet ta meto­da nie będzie pomoc­na. Jeśli cho­dzi o opa­dy, dla kli­ma­tu w rol­nic­twie oprócz sumy rocz­nej zna­cze­nie ma rów­nież czyn­nik cza­su. Gle­ba z tru­dem wchła­nia obfi­te opa­dy wystę­pu­ją­ce w krót­kim cza­sie, dla­te­go prze­wa­gę mają gle­by dobrze uko­rze­nio­ne i boga­te w próch­ni­cę. Mogą one wchła­niać więk­sze ilo­ści wody i w ten spo­sób zapo­bie­gać spły­wa­niu skład­ni­ków odżyw­czych po powierzch­ni. Zwięk­szo­na sta­bil­ność agre­ga­tów gle­bo­wych i infil­tra­cja wody przez spój­ną roślin­ność to wła­ści­wy spo­sób na dosto­so­wa­ną gospo­dar­kę wod­ną w odpo­wie­dzi na zmie­nia­ją­cy się kli­mat w rolnictwie.

Kolej­nym środ­kiem umoż­li­wia­ją­cym dosto­so­wa­nie się do warun­ków kli­ma­tycz­nych w rol­nic­twie jest odpo­wied­ni dobór odmian. I tak ist­nie­ją upra­wy, któ­re przy­kła­do­wo mają wyso­ką tole­ran­cję na stres wywo­ła­ny suszą. Zbyt dłu­gie okre­sy suszy rów­nież tutaj mogą jed­nak pro­wa­dzić do wyso­kich strat w plo­nach lub nie­uro­dza­ju. Z dru­giej stro­ny wyso­ka wil­got­ność w upra­wie sprzy­ja nasi­le­niu cho­rób. Rów­nież w tym przy­pad­ku dostęp­ne są odpo­wied­nie odmia­ny. Zakres, w jakim moż­na je włą­czyć do ist­nie­ją­cych pło­do­zmia­nów, moż­na prze­ana­li­zo­wać za pomo­cą sys­te­mu infor­ma­cyj­ne­go do zarzą­dza­nia gospo­dar­stwem. Przy­kła­dem jest moduł Pla­no­wa­nie pło­do­zmia­nu i odmian od 365FarmNet, w któ­rych zin­te­gro­wa­ny jest cały kata­log Cen­tral­ne­go Ośrod­ka Bada­nia Odmian Roślin Upraw­nych. Waż­ne: Sze­ro­ki i zróż­ni­co­wa­ny pło­do­zmian w każ­dym przy­pad­ku jest istot­ny z punk­tu widze­nia roz­ło­że­nia ryzy­ka, zapo­bie­ga­nia cho­ro­bom i ich zwalczania.
Rów­nież tem­pe­ra­tu­ra odgry­wa waż­ną rolę. Aby rosnąć, rośli­ny potrze­bu­ją okre­ślo­ne­go zakre­su tem­pe­ra­tur, któ­ry z kolei zale­ży od sta­dium wzro­stu. Dla psze­ni­cy jest to na przy­kład od ok. 10 do 25°C. Jeśli kli­mat w rol­nic­twie odbie­ga zbyt dale­ko od ide­ału, w upra­wach poja­wia się stres ter­micz­ny wywo­ła­ny przez zbyt niską lub zbyt wyso­ką tem­pe­ra­tu­rę. Wyją­tek sta­no­wi impuls jaro­wi­za­cji. I tak psze­ni­ca we wcze­snej fazie roz­wo­ju potrze­bu­je tem­pe­ra­tur poni­żej zera, aby ufor­mo­wać orga­ny gene­ra­tyw­ne. To efekt, któ­ry może być pro­ble­ma­tycz­ny w przy­pad­ku bura­ków cukro­wych. W tem­pe­ra­tu­rze poni­żej zera two­rzą one tzw. pośpie­chy o małych korze­niach i odpo­wied­nio niskich plo­nach. W sadow­nic­twie wio­sen­ne przy­mroz­ki rów­nież mogą powo­do­wać uszko­dze­nia pąków i zagra­żać plo­nom. Przy­kła­dy poka­zu­ją, że wza­jem­ne oddzia­ły­wa­nie kli­ma­tu w rol­nic­twie jest nie­zwy­kle złożone.

Pro­mie­nio­wa­nie sło­necz­ne jako siła napę­do­wa rów­nież ma istot­ne zna­cze­nie. Zbyt duże nasło­necz­nie­nie może pro­wa­dzić do popa­rzeń sło­necz­nych liści i owo­ców, co hamu­je foto­syn­te­zę i utrud­nia wzrost. Ilość pro­du­ko­wa­nej przez rośli­nę bio­ma­sy zale­ży od tem­pa wzro­stu i cza­su roz­wo­ju, któ­ry opi­su­je czas od wscho­du rośli­ny do zbio­ru. Z kolei tem­po wzro­stu ozna­cza ilość wypro­du­ko­wa­nej bio­ma­sy w jed­no­st­ce cza­su i male­je wraz ze wzro­stem tem­pe­ra­tu­ry. Na przy­kład w przy­pad­ku psze­ni­cy ozna­cza to, że obsza­ry z łagod­ny­mi zima­mi i sto­sun­ko­wo chłod­ny­mi mie­sią­ca­mi let­ni­mi mogą zapew­nić wyż­sze plo­ny niż obsza­ry z suro­wy­mi zima­mi i bar­dzo gorą­cy­mi mie­sią­ca­mi letnimi.

Tak czy ina­czej eks­tre­mal­ne zja­wi­ska pogo­do­we są dla rol­nic­twa pro­ble­ma­tycz­ne. Inten­syw­ny grad może cał­ko­wi­cie znisz­czyć liście, podob­nie jak sil­ne burze: rośli­ny łamią się lub zaczy­na­ją wyle­gać i nie są w sta­nie opty­mal­nie wzra­stać. Takie nega­tyw­ne zja­wi­ska kli­ma­tycz­ne w rol­nic­twie pro­wa­dzą do nie­uro­dza­ju i utrud­nia­ją planowanie.

Stra­te­gie adap­ta­cji do zmian kli­ma­tu w rolnictwie 

Ist­nie­ją róż­ne dzia­ła­nia mają­ce na celu dosto­so­wa­nie pro­duk­cji roślin­nej do kli­ma­tu w rol­nic­twie. Prak­tycz­ne roz­wią­za­nia to sko­or­dy­no­wa­na stra­te­gia loka­li­za­cji i wybór odmian o odpo­wied­nich cechach. Eks­tre­mal­ne warun­ki pogo­do­we z obfi­ty­mi opa­da­mi lub dłu­gi­mi okre­sa­mi suszy moż­na zni­we­lo­wać dzię­ki odpo­wied­nie­mu pło­do­zmia­no­wi i upra­wie gle­by. Aby uzy­skać peł­ny obraz warun­ków upra­wy, war­to cyfro­wo skon­fi­gu­ro­wać gospo­dar­stwo z sys­te­mem infor­ma­cyj­nym do zarzą­dza­nia gospo­dar­stwem. Dobrym wybo­rem będzie bez­płat­na wer­sja pod­sta­wo­wa od 365FarmNet. Moż­na ją wyko­rzy­stać do wcze­śniej­sze­go pla­no­wa­nia nowych pło­do­zmia­nów i symu­la­cji ich zasto­so­wa­nia w gospo­dar­stwie. Z pomo­cą cyfro­wej doku­men­ta­cji rezul­ta­ty stra­te­gii są rów­nież mie­rzo­ne i optymalizowane.
Dobór odmian ma zasad­ni­cze zna­cze­nie dla reago­wa­nia na zmia­ny kli­ma­tu w rol­nic­twie. Okre­ślo­na stra­te­gia loka­li­za­cji i zarzą­dza­nie upra­wa­mi – na przy­kład poprzez upra­wę róż­nych grup doj­rza­ło­ści lub odmian o róż­nych sys­te­mach korze­nio­wych – poma­ga­ją w roz­ło­że­niu ryzy­ka i adap­ta­cji. Zale­ca­ne są odmia­ny z tole­ran­cją na świa­tło sło­necz­ne lub cza­so­wy nie­do­bór wody. Rów­nież odpor­ność na szkod­ni­ki oraz efek­tyw­ne wyko­rzy­sta­nie skład­ni­ków odżyw­czych i wody pozwa­la­ją uzy­skać dobre rezultaty.

Uda­na upra­wa roślin wyma­ga tak­że mądre­go zarzą­dza­nia wodą. Zwięk­szo­na sta­bil­ność agre­ga­tów gle­bo­wych oraz infil­tra­cja wody dzię­ki spój­nej roślin­no­ści sku­tecz­nie poma­ga­ją pod­czas inten­syw­nych opa­dów. Z kolei oszczę­dza­ją­ce wodę for­my upra­wy, takie mulcz lub upra­wa zero­wa, bar­dzo dobrze spraw­dza­ją się w regio­nach o dłu­gich okre­sach suchych. Jeśli opa­dy desz­czu nie wystar­cza­ją do opty­mal­ne­go zaopa­trze­nia roślin, war­to rów­nież uzy­skać pra­wo pobo­ru wody do nawad­nia­nia pól.

W upra­wie gle­by prio­ry­te­tem jest ochro­na gle­by i pro­duk­cja próch­ni­cy. Bio­lo­gicz­nie czyn­na, uko­rze­nio­na, prze­pusz­czal­na i dobrze napo­wie­trzo­na war­stwa orna gle­by powin­na być przy tym pod­sta­wą zop­ty­ma­li­zo­wa­ne­go gospo­da­ro­wa­nia. Chro­ni to przed ero­zją, stra­tą sub­stan­cji odżyw­czych i paro­wa­niem, a tak­że wspie­ra życie w gle­bie. Ponad­to popra­wia się two­rze­nie próch­ni­cy i zdol­ność zatrzy­my­wa­nia wody. Rośli­ny popra­wia­ją­ce struk­tu­rę gle­by z głę­bo­ki­mi korze­nia­mi palo­wy­mi zwięk­sza­ją poro­wa­tość i tym samym zdol­ność do pene­tra­cji gle­by przez korze­nie. Nale­ży zatem za wszel­ką cenę zapo­bie­gać szko­dli­we­mu zagęsz­cze­niu gle­by, jeśli rol­nic­two ma być dosto­so­wa­ne do kli­ma­tu. Wyzwa­niom zwią­za­nym ze zmia­na­mi kli­ma­tu w rol­nic­twie moż­na bowiem spro­stać tyl­ko poprzez dosto­so­wa­nie się do nich.

Yasmin Moeh­ring

Tel. +49 30 25 93 29–901
Mobil +49 151 17 28 18 69
moehring@365farmnet.com