Aspek­ty upra­wy ścier­ni­ska – kry­te­ria dla zasto­so­wa­nia w praktyce

Od razu po żni­wach rusza­ją przy­go­to­wa­nia do kolej­ne­go roku rol­ni­cze­go. Odpo­wied­nio wcze­śnie podej­mo­wa­ne są istot­ne dla plo­no­wa­nia decy­zje, któ­re wpły­wa­ją rów­nież na jakość gle­by. Przy wybo­rze odpo­wied­niej meto­dy upra­wy ścier­ni­ska i przy­go­to­wa­nia łoża siew­ne­go nale­ży wziąć pod uwa­gę róż­ne aspek­ty. Z jed­nej stro­ny waż­ną rolę odgry­wa­ją tu wzglę­dy fito­sa­ni­tar­ne. Z dru­giej stro­ny decy­du­ją­ce są warun­ki w danej loka­li­za­cji oraz pla­no­wa­na upra­wa rośli­ny następczej.

Upra­wa ścier­ni­ska ma na celu pobu­dze­nie kieł­ko­wa­nia samo­sie­wów zbóż i nasion chwa­stów oraz przy­spie­sze­nie roz­kła­du sło­my i innych resz­tek roślin­nych. Przy­go­to­wa­nie łoża siew­ne­go ma zapew­nić opty­mal­ne warun­ki dla sie­wu i wzro­stu rośli­ny następ­czej, tak aby następ­na upra­wa mogła roz­wi­jać się przy moż­li­wie naj­wyż­szym plo­no­wa­niu. Waż­ne są tutaj takie cechy jak ogól­ny cha­rak­ter i eks­po­zy­cja gle­by oraz zwią­za­ne z tym ryzy­ko ero­zji i suszy. Warun­ki w danej loka­li­za­cji obej­mu­ją rów­nież zmie­nia­ją­ce się warun­ki kli­ma­tycz­ne i prze­wi­dy­wa­ne warun­ki pogo­do­we. Ponad­to w oce­nie uwzględ­nia się aspek­ty eko­no­micz­ne i warun­ki ramo­we, takie jak mecha­ni­za­cja, ocze­ki­wa­na wiel­kość zbio­ru, licz­ba pra­cow­ni­ków i róż­ni­ce w zuży­ciu paliwa.

Wybór meto­dy i moment roz­po­czę­cia upra­wy ścier­ni­ska ma bez­po­śred­ni wpływ na wła­ści­wo­ści gle­by i bilans wod­ny grun­tów ornych. Coraz częst­sze obfi­te opa­dy desz­czu i coraz inten­syw­niej­sze okre­sy suche zmie­nia­ją ponad­to pro­fil wyma­gań sta­wia­nych sys­te­mom upra­wy roli. Ozna­cza to, że wspie­ra­nie zdol­no­ści infil­tra­cyj­nych, reten­cyj­nych i dre­na­żo­wych gle­by sta­je się coraz waż­niej­sze. Te wła­ści­wo­ści gle­by są w dużej mie­rze wspie­ra­ne poprzez meto­dy upra­wy gle­by w mulcz oraz upra­wy kon­ser­wu­ją­cej. To, któ­ra alter­na­ty­wa da naj­lep­sze wyni­ki, zale­ży przy tym od dane­go gospo­dar­stwa i lokal­nych warunków.

W celu uła­twie­nia podej­mo­wa­nia decy­zji wła­ści­wo­ści gle­by moż­na reje­stro­wać za pomo­cą opro­gra­mo­wa­nia dla rol­nic­twa. W połą­cze­niu z zasto­so­wa­ny­mi środ­ka­mi upra­wy gle­by moż­na lepiej uwi­docz­nić efek­ty wybra­nej meto­dy upra­wy ścier­ni­ska. Aby sko­rzy­stać z pozy­tyw­nych efek­tów upra­wy bez­or­ko­wej, nale­ży ją sto­so­wać przez dłuż­szy okres.

Wza­jem­ny wpływ upra­wy ścier­ni­ska i warun­ków w danej lokalizacji

Rodzaj upra­wy gle­by – od upra­wy bar­dzo płyt­kiej, upra­wy zero­wej aż po upra­wy kon­wen­cjo­nal­ne – deter­mi­nu­je nie­zbęd­ną siłę ucią­gu cią­gni­ka zagre­ga­to­wa­ne­go z odpo­wied­ni­mi maszy­na­mi upra­wo­wy­mi. Upra­wa kon­wen­cjo­nal­na jest naj­czę­ściej sto­so­wa­ną meto­dą przy­go­to­wa­nia gle­by do sie­wu. Pro­ces ten sta­no­wi poważ­ną inge­ren­cję w struk­tu­rę gle­by. Ma on jed­nak rów­nież zale­ty: jego rezul­ta­tem jest „czy­sty stół”, a tym samym ide­al­ne warun­ki dla siew­ni­ków oraz mniej­sza pre­sja chwa­stów i szkod­ni­ków, zwłasz­cza przy wąskim pło­do­zmia­nie. Fito­sa­ni­tar­ne powo­dy uza­sad­nia­ją­ce kon­wen­cjo­nal­ną upra­wę gle­by są dość istot­ne, ponie­waż chwa­sty, w tym chwa­sty korze­nio­we oraz inten­syw­ne dzia­ła­nie szkod­ni­ków mogą sta­no­wić ogrom­ny pro­blem. Aby prze­ciw­dzia­łać w szcze­gól­no­ści pla­dze szkod­ni­ków, reszt­ki pożniw­ne muszą zostać roz­drob­nio­ne, rów­no­mier­nie roz­rzu­co­ne na powierzch­ni pola oraz dokład­nie wymie­sza­ne w pro­fi­lu gle­by. Dobra upra­wa ścier­ni­ska eli­mi­nu­je nie­po­żą­da­ne rośli­ny i umoż­li­wia w ten spo­sób mecha­nicz­ną ochro­nę roślin. W przy­pad­ku głę­bo­kiej upra­wy gle­by koniecz­ne jest zagęsz­cze­nie gle­by, aby zapew­nić rośli­nom zaopa­trze­nie w wodę. Dla wła­ści­wo­ści gle­by moż­li­we są jed­nak tak­że nega­tyw­ne skutki.

Kon­wen­cjo­nal­na upra­wa gle­by za pomo­cą płu­ga jest uwa­ża­na za głów­ną przy­czy­nę zamu­le­nia gle­by, któ­re hamu­je infil­tra­cję oraz sprzy­ja spły­wo­wi i ero­zji. Brak napo­wie­trze­nia powo­du­je mię­dzy inny­mi brak tle­nu w war­stwie ornej gle­by, nie­do­sta­tecz­ne nagrze­wa­nie się gle­by, nie­wy­star­cza­ją­cy roz­wój korze­ni upra­wy głów­nej i tym samym sła­by wzrost roślin. Spię­trzo­ne wody powierzch­nio­we pro­wa­dzą do ero­zji wod­nej poprzez zno­sze­nie skład­ni­ków odżyw­czych i czą­ste­czek gle­by na powierzch­nię zie­mi. Dla­te­go też coraz więk­sze­go zna­cze­nia nabie­ra­ją upra­wy bez­or­ko­we. Dłu­go­ter­mi­no­we testy dostar­cza­ją już mia­ro­daj­nych danych do ich oceny.

Gene­ral­nie wybór takiej meto­dy zale­ży od warun­ków w danej loka­li­za­cji. Tym nie­mniej wyko­rzy­sta­nie wszyst­kich moż­li­wo­ści tech­no­lo­gicz­nych nie­ko­niecz­nie musi przy­no­sić korzy­ści w zakre­sie upra­wy roślin. Przy­kła­do­wo nie powin­no upra­wiać się gleb zbyt wil­got­nych, szcze­gól­nie jeśli zawie­ra­ją one dużo gli­ny. W prze­ciw­nym razie ist­nie­je nie­bez­pie­czeń­stwo zagęsz­cze­nia gle­by z dra­stycz­nym pogor­sze­niem jej wła­ści­wo­ści. Zwięk­szo­na che­micz­na ochro­na roślin w celu lep­sze­go zwal­cza­nia chwa­stów może pro­wa­dzić do znisz­cze­nia fau­ny gle­bo­wej, co nega­tyw­nie wpły­wa na gle­bę. Nie­wła­ści­wa upra­wa gle­by w naj­gor­szym przy­pad­ku powo­du­je nie­od­wra­cal­ne stra­ty w gle­bie i jej nad­mier­ne zagęsz­cze­nie. To, jakie meto­dy bez­or­ko­we są moż­li­we w upra­wie gle­by, przed­sta­wio­no w poniż­szym rozdziale.

Alter­na­ty­wy w upra­wie ścierniska

Ist­nie­je kil­ka kon­cep­cji oce­ny metod bez­or­ko­wych i korzy­ści, jakie przy­no­szą. Wyzwa­nie sta­no­wią pozo­sta­ło­ści orga­nicz­ne z przed­plo­nu oraz wyni­ka­ją­ce z nich pro­ble­my mecha­nicz­ne i fito­sa­ni­tar­ne. Sze­ro­ki pło­do­zmian bez mono­kul­tur i czę­ste mię­dzy­plo­ny są tutaj nie­mal ide­al­nym roz­wią­za­niem, aby pora­dzić sobie z chwa­sta­mi i rosną­cą pre­sją szkod­ni­ków. Dobrym pomy­słem jest na przy­kład duża róż­no­rod­ność upraw jarych i ozi­mych lub inte­gra­cja wsie­wek poplo­no­wych. Wscho­dzą­ce samo­sie­wy zbóż są w znacz­nym stop­niu tłu­mio­ne przez rosną­cą kon­ku­ren­cję i coraz więk­sze zacie­nie­nie mię­dzy­plo­nu. W dru­gim eta­pie wzro­sty mię­dzy­plo­nów słu­żą rów­nież jako nawóz zie­lo­ny dla upra­wy głów­nej. Ogól­ne utrzy­my­wa­nie wyso­kie­go stop­nia pokry­cia gle­by nie tyl­ko poma­ga unik­nąć nie­po­żą­da­nej roślin­no­ści, ale pozwa­la ono rów­nież znacz­nie ogra­ni­czyć ero­zję gle­by. Dla ochro­ny przed ero­zją decy­du­ją­cy jest udział mate­rii orga­nicz­nej, któ­ra pozo­sta­je w war­stwie ornej gle­by do momen­tu zakoń­cze­nia upra­wy. Wystę­po­wa­nie szko­dli­wych orga­ni­zmów moż­na dodat­ko­wo ogra­ni­czyć poprzez mecha­nicz­ne nisz­cze­nie ich miejsc zimowania.

Nie bra­ku­je tech­no­lo­gii dla bez­or­ko­wej upra­wy gle­by. Ist­nie­ją na przy­kład maszy­ny do płyt­kiej upra­wy, któ­re dobrze roz­drab­nia­ją lub wkom­po­no­wu­ją reszt­ki roślin­ne. Przy pomo­cy urzą­dzeń do upra­wy zero­wej moż­na uzy­skać bar­dzo dobre uło­że­nie zia­ren, zapla­no­wa­ną wła­ści­wą głę­bo­kość sie­wu pomi­mo prze­ni­ka­nia się róż­nych warstw gle­by. Dzię­ki temu upra­wa gle­by i siew mogą być wyko­ny­wa­ne w jed­nym eta­pie. Warian­ty paso­we w ramach tzw. upra­wy strip-till spulch­nia­ją gle­bę tyl­ko w miej­scu, gdzie mają wscho­dzić rośli­ny. Dzię­ki temu gle­ba jest w moż­li­wie nie­wiel­kim stop­niu obra­ca­na, a struk­tu­ry redu­ku­ją­ce ero­zję zosta­ją zacho­wa­ne. W przy­pad­ku sie­wu paso­we­go nawo­zy są roz­pro­wa­dza­ne bez­po­śred­nio pod rośli­ny, co zapew­nia efek­tyw­ne dostar­cza­nie skład­ni­ków odżywczych.

Dla metod bez­or­ko­wych dostęp­ne są dodat­ko­we wyna­gro­dze­nia z roz­po­rzą­dze­nia o płat­no­ściach bez­po­śred­nich, któ­re mają eko­no­micz­nie zre­kom­pen­so­wać ewen­tu­al­ne stra­ty w plo­nach. Spraw­dze­nie i pod­ję­cie decy­zji o tym, któ­re meto­dy są odpo­wied­nie i czy bez­or­ko­wa upra­wa gle­by ma sens, musi odbyć się w opar­ciu o struk­tu­ry dane­go gospo­dar­stwa. Ewen­tu­al­ne efek­ty powsta­ją­ce w poszcze­gól­nych loka­li­za­cjach naj­le­piej prze­ana­li­zo­wać z wyprze­dze­niem poprzez testy na wybra­nych frag­men­tach pola. War­to też sko­rzy­stać z dostęp­nych cyfro­wych roz­wią­zań oraz pro­gra­mów dla rol­nic­twa, któ­re uła­twia­ją doku­men­to­wa­nie prac, oce­ny efek­tów oraz prze­strze­ga­nie warun­ków — na przy­kład w zakre­sie wza­jem­nej zgodności.