Aspekty uprawy ścierniska – kryteria dla zastosowania w praktyce
Od razu po żniwach ruszają przygotowania do kolejnego roku rolniczego. Odpowiednio wcześnie podejmowane są istotne dla plonowania decyzje, które wpływają również na jakość gleby. Przy wyborze odpowiedniej metody uprawy ścierniska i przygotowania łoża siewnego należy wziąć pod uwagę różne aspekty. Z jednej strony ważną rolę odgrywają tu względy fitosanitarne. Z drugiej strony decydujące są warunki w danej lokalizacji oraz planowana uprawa rośliny następczej.
Uprawa ścierniska ma na celu pobudzenie kiełkowania samosiewów zbóż i nasion chwastów oraz przyspieszenie rozkładu słomy i innych resztek roślinnych. Przygotowanie łoża siewnego ma zapewnić optymalne warunki dla siewu i wzrostu rośliny następczej, tak aby następna uprawa mogła rozwijać się przy możliwie najwyższym plonowaniu. Ważne są tutaj takie cechy jak ogólny charakter i ekspozycja gleby oraz związane z tym ryzyko erozji i suszy. Warunki w danej lokalizacji obejmują również zmieniające się warunki klimatyczne i przewidywane warunki pogodowe. Ponadto w ocenie uwzględnia się aspekty ekonomiczne i warunki ramowe, takie jak mechanizacja, oczekiwana wielkość zbioru, liczba pracowników i różnice w zużyciu paliwa.
Wybór metody i moment rozpoczęcia uprawy ścierniska ma bezpośredni wpływ na właściwości gleby i bilans wodny gruntów ornych. Coraz częstsze obfite opady deszczu i coraz intensywniejsze okresy suche zmieniają ponadto profil wymagań stawianych systemom uprawy roli. Oznacza to, że wspieranie zdolności infiltracyjnych, retencyjnych i drenażowych gleby staje się coraz ważniejsze. Te właściwości gleby są w dużej mierze wspierane poprzez metody uprawy gleby w mulcz oraz uprawy konserwującej. To, która alternatywa da najlepsze wyniki, zależy przy tym od danego gospodarstwa i lokalnych warunków.
W celu ułatwienia podejmowania decyzji właściwości gleby można rejestrować za pomocą oprogramowania dla rolnictwa. W połączeniu z zastosowanymi środkami uprawy gleby można lepiej uwidocznić efekty wybranej metody uprawy ścierniska. Aby skorzystać z pozytywnych efektów uprawy bezorkowej, należy ją stosować przez dłuższy okres.
Wzajemny wpływ uprawy ścierniska i warunków w danej lokalizacji
Rodzaj uprawy gleby – od uprawy bardzo płytkiej, uprawy zerowej aż po uprawy konwencjonalne – determinuje niezbędną siłę uciągu ciągnika zagregatowanego z odpowiednimi maszynami uprawowymi. Uprawa konwencjonalna jest najczęściej stosowaną metodą przygotowania gleby do siewu. Proces ten stanowi poważną ingerencję w strukturę gleby. Ma on jednak również zalety: jego rezultatem jest „czysty stół”, a tym samym idealne warunki dla siewników oraz mniejsza presja chwastów i szkodników, zwłaszcza przy wąskim płodozmianie. Fitosanitarne powody uzasadniające konwencjonalną uprawę gleby są dość istotne, ponieważ chwasty, w tym chwasty korzeniowe oraz intensywne działanie szkodników mogą stanowić ogromny problem. Aby przeciwdziałać w szczególności pladze szkodników, resztki pożniwne muszą zostać rozdrobnione, równomiernie rozrzucone na powierzchni pola oraz dokładnie wymieszane w profilu gleby. Dobra uprawa ścierniska eliminuje niepożądane rośliny i umożliwia w ten sposób mechaniczną ochronę roślin. W przypadku głębokiej uprawy gleby konieczne jest zagęszczenie gleby, aby zapewnić roślinom zaopatrzenie w wodę. Dla właściwości gleby możliwe są jednak także negatywne skutki.
Konwencjonalna uprawa gleby za pomocą pługa jest uważana za główną przyczynę zamulenia gleby, które hamuje infiltrację oraz sprzyja spływowi i erozji. Brak napowietrzenia powoduje między innymi brak tlenu w warstwie ornej gleby, niedostateczne nagrzewanie się gleby, niewystarczający rozwój korzeni uprawy głównej i tym samym słaby wzrost roślin. Spiętrzone wody powierzchniowe prowadzą do erozji wodnej poprzez znoszenie składników odżywczych i cząsteczek gleby na powierzchnię ziemi. Dlatego też coraz większego znaczenia nabierają uprawy bezorkowe. Długoterminowe testy dostarczają już miarodajnych danych do ich oceny.
Generalnie wybór takiej metody zależy od warunków w danej lokalizacji. Tym niemniej wykorzystanie wszystkich możliwości technologicznych niekoniecznie musi przynosić korzyści w zakresie uprawy roślin. Przykładowo nie powinno uprawiać się gleb zbyt wilgotnych, szczególnie jeśli zawierają one dużo gliny. W przeciwnym razie istnieje niebezpieczeństwo zagęszczenia gleby z drastycznym pogorszeniem jej właściwości. Zwiększona chemiczna ochrona roślin w celu lepszego zwalczania chwastów może prowadzić do zniszczenia fauny glebowej, co negatywnie wpływa na glebę. Niewłaściwa uprawa gleby w najgorszym przypadku powoduje nieodwracalne straty w glebie i jej nadmierne zagęszczenie. To, jakie metody bezorkowe są możliwe w uprawie gleby, przedstawiono w poniższym rozdziale.

Zdjęcie jplenio na Pixabay
Alternatywy w uprawie ścierniska
Istnieje kilka koncepcji oceny metod bezorkowych i korzyści, jakie przynoszą. Wyzwanie stanowią pozostałości organiczne z przedplonu oraz wynikające z nich problemy mechaniczne i fitosanitarne. Szeroki płodozmian bez monokultur i częste międzyplony są tutaj niemal idealnym rozwiązaniem, aby poradzić sobie z chwastami i rosnącą presją szkodników. Dobrym pomysłem jest na przykład duża różnorodność upraw jarych i ozimych lub integracja wsiewek poplonowych. Wschodzące samosiewy zbóż są w znacznym stopniu tłumione przez rosnącą konkurencję i coraz większe zacienienie międzyplonu. W drugim etapie wzrosty międzyplonów służą również jako nawóz zielony dla uprawy głównej. Ogólne utrzymywanie wysokiego stopnia pokrycia gleby nie tylko pomaga uniknąć niepożądanej roślinności, ale pozwala ono również znacznie ograniczyć erozję gleby. Dla ochrony przed erozją decydujący jest udział materii organicznej, która pozostaje w warstwie ornej gleby do momentu zakończenia uprawy. Występowanie szkodliwych organizmów można dodatkowo ograniczyć poprzez mechaniczne niszczenie ich miejsc zimowania.
Nie brakuje technologii dla bezorkowej uprawy gleby. Istnieją na przykład maszyny do płytkiej uprawy, które dobrze rozdrabniają lub wkomponowują resztki roślinne. Przy pomocy urządzeń do uprawy zerowej można uzyskać bardzo dobre ułożenie ziaren, zaplanowaną właściwą głębokość siewu pomimo przenikania się różnych warstw gleby. Dzięki temu uprawa gleby i siew mogą być wykonywane w jednym etapie. Warianty pasowe w ramach tzw. uprawy strip-till spulchniają glebę tylko w miejscu, gdzie mają wschodzić rośliny. Dzięki temu gleba jest w możliwie niewielkim stopniu obracana, a struktury redukujące erozję zostają zachowane. W przypadku siewu pasowego nawozy są rozprowadzane bezpośrednio pod rośliny, co zapewnia efektywne dostarczanie składników odżywczych.
Dla metod bezorkowych dostępne są dodatkowe wynagrodzenia z rozporządzenia o płatnościach bezpośrednich, które mają ekonomicznie zrekompensować ewentualne straty w plonach. Sprawdzenie i podjęcie decyzji o tym, które metody są odpowiednie i czy bezorkowa uprawa gleby ma sens, musi odbyć się w oparciu o struktury danego gospodarstwa. Ewentualne efekty powstające w poszczególnych lokalizacjach najlepiej przeanalizować z wyprzedzeniem poprzez testy na wybranych fragmentach pola. Warto też skorzystać z dostępnych cyfrowych rozwiązań oraz programów dla rolnictwa, które ułatwiają dokumentowanie prac, oceny efektów oraz przestrzeganie warunków — na przykład w zakresie wzajemnej zgodności.