Owies w pło­do­zmia­nie – alter­na­ty­wa w upra­wie roli?

Owies (Ave­na sati­va) to sta­bil­ny, wytrzy­ma­ły gatu­nek zbo­ża, któ­ry jest zdro­wy dla ludzi i gle­by i nie jest niczym nowym na naszych polach. Arche­olo­dzy odkry­li, że zbo­że to było upra­wia­ne przez Cel­tów i Ger­ma­nów już 4000 lat temu. Zanim na Sta­ry Kon­ty­nent dotar­ły ziem­nia­ki, pod­sta­wo­wym poży­wie­niem w Euro­pie Środ­ko­wej i Wschod­niej była owsianka.

W ostat­nich dzie­się­cio­le­ciach upra­wa owsa była jed­nak ogra­ni­czo­na do pro­duk­cji paszy dla koni lub jako nisza w bran­ży spo­żyw­czej, głów­nie w rol­nic­twie eko­lo­gicz­nym. Jed­nak od pew­ne­go cza­su owies zysku­je na całym świe­cie wie­lu nowych zwo­len­ni­ków, któ­rzy doce­nia­ją walo­ry zdro­wot­ne tej alter­na­tyw­nej żyw­no­ści i spo­ży­wa­ją ją np. w posta­ci napo­ju owsia­ne­go lub owsianki.

Przez dłu­gi czas kra­jo­wa upra­wa owsa pozo­sta­wa­ła na niskim pozio­mie, a wskaź­nik samo­wy­star­czal­no­ści wyno­sił zale­d­wie 70%. Teraz jed­nak, z pew­nym opóź­nie­niem, rol­nic­two wycho­dzi naprze­ciw zwięk­szo­ne­mu zain­te­re­so­wa­niu kon­su­men­tów. Upra­wy jare przy­no­szą bowiem wie­le korzy­ści agro­no­micz­nych rów­nież w pro­duk­cji roślin­nej. Moż­li­wo­ści sprze­da­ży są zróż­ni­co­wa­ne, a aktu­al­ne ceny bar­dzo inte­re­su­ją­ce. Podob­nie jak inne zbo­ża i owo­ce ole­iste, owies pędzi obec­nie z jed­ne­go szczy­tu ceno­we­go na dru­gi. Na począt­ku maja jego cena na gieł­dzie w Chi­ca­go wywin­do­wa­ła do nie­spo­ty­ka­nych dotąd 411 euro za tonę.

156 000 ha powierzch­ni upraw, co sta­no­wi wzrost o 20% w porów­na­niu z rokiem ubie­głym, oraz 714 000 ton zbio­rów (śred­nie plo­ny na pozio­mie 48 dt/ha) w 2020 roku pozwo­li­ły Niem­com upla­so­wać się na pią­tym miej­scu wśród euro­pej­skich pro­du­cen­tów owsa. Euro­pej­skim lide­rem jest Pol­ska, a za nią pla­su­ją się Fin­lan­dia, Hisz­pa­nia i Szwe­cja. Róż­ni­cę mię­dzy kra­jo­wą pro­duk­cją a popy­tem nie­miec­kie łusz­czar­nie póki co pokry­wa­ją poprzez import ze Skan­dy­na­wii i Ame­ry­ki Pół­noc­nej. Tym­cza­sem mły­ny owsia­ne odno­to­wu­ją sta­le rosną­cy popyt na wyso­kiej jako­ści owies do prze­twór­stwa spożywczego.

Obec­nie wszyst­ko wska­zu­je zatem na to, że upra­wa owsa nadal będzie się roz­wi­jać. Eks­per­ci od ryn­ku i upra­wy roślin zauwa­ża­ją jed­nak, że ceny i plo­ny pod­le­ga­ją więk­szym waha­niom, a speł­nie­nie wyma­gań jako­ścio­wych mły­nów nie jest takie łatwe. Naj­lep­szym spo­so­bem na unik­nię­cie pro­ble­mów z wpro­wa­dze­niem pro­duk­tów na rynek jest wcze­śniej­sze nawią­za­nie kon­tak­tu z mły­nem i pod­pi­sa­nie dłu­go­ter­mi­no­wej umo­wy odbioru.

Opła­cal­ność upra­wy owsa w płodozmianie

Waha­nia cen i plo­nów natu­ral­nie obni­ża­ją opła­cal­ność upra­wy. Ana­li­za ostat­nich lat poka­zu­je, że cho­ciaż w kra­jo­wych bada­niach odmia­no­wych regu­lar­nie uzy­ski­wa­ne są plo­ny rzę­du 70 dt/ha, a nie­kie­dy nawet powy­żej 90 dt/ha, to w prak­ty­ce w zależ­no­ści od regio­nu i roku są one zazwy­czaj znacz­nie niż­sze. I tak w bar­dziej suchych latach śred­nie plo­ny w Niem­czech wyno­si­ły tyl­ko nie­co ponad 40 dt/ha, a w latach bar­dziej wil­got­nych 2009, 2012 i 2014 oko­ło 50 dt/ha.

Do tej pory wie­lu rol­ni­ków mia­ło jed­nak rów­nież ten­den­cję do wysie­wa­nia owsa w mniej dogod­nych loka­li­za­cjach o gor­szym nawod­nie­niu i umiesz­cza­nia go na nie­ko­rzyst­nej pozy­cji w pło­do­zmia­nie. Jeśli poświę­ci się wów­czas tej upra­wie wię­cej uwa­gi, czy­li jeśli będzie ona pro­wa­dzo­na na gle­bach o dosta­tecz­nej jako­ści i dobrej zdol­no­ści zatrzy­my­wa­nia wody, to jest ona w sta­nie zapew­nić dobre plo­ny. Tym samym pod wzglę­dem opła­cal­no­ści jest ona porów­ny­wal­na z upra­wa­mi wypar­ty­mi z pło­do­zmia­nu, jak np. psze­ni­ca po psze­ni­cy czy żyto. Do obli­cza­nia ren­tow­no­ści zale­ca się sto­so­wa­nie plo­nów wie­lo­let­nich, jed­nak nie wol­no rów­nież zapo­mi­nać o dodat­ko­wych kosz­tach. W obli­cze­niach koniecz­ne jest rów­nież uwzględ­nie­nie korzy­ści zwią­za­nych z upra­wą roli: wyso­kiej war­to­ści przed­plo­nu, niskie­go zapo­trze­bo­wa­nia na środ­ki ochro­ny roślin i nawo­zy oraz moż­li­wo­ści sto­so­wa­nia mię­dzy­plo­nów przed upra­wą. Owies ma sta­bi­li­zu­ją­cy i proz­dro­wot­ny wpływ zarów­no na gle­bę, jak i na kolej­ne upra­wy – tego wkła­du nie da się wyra­zić w dokład­nych kwo­tach pie­nięż­nych, jed­nak w obli­czu wyzwań sto­ją­cych przed pro­duk­cją roślin­ną jest on nie do przecenienia.

Dla osób dopie­ro roz­po­czy­na­ją­cych upra­wę owsa przy­dat­ne może być zapo­zna­nie się dostęp­ny­mi kana­ła­mi ze wska­zów­ka­mi na temat sta­bi­li­za­cji lub zwięk­sza­nia plo­nów. Mogą to być infor­ma­cje pra­so­we, publi­ka­cje firm dorad­czych lub też doradz­two w zakre­sie upraw ofe­ro­wa­ne przez rol­ni­ków i mły­ny, np. przez sto­wa­rzy­sze­nie mły­nów prze­twa­rza­ją­cych owies na por­ta­lu inter­ne­to­wym www.alleskoerner.de. Do powo­dze­nia upra­wy przy­czy­nia się oczy­wi­ście sta­ran­ne pro­wa­dze­nie kar­to­te­ki pól, któ­ra w spo­sób przej­rzy­sty i uła­twia­ją­cy podej­mo­wa­nie decy­zji łączy wszyst­kie istot­ne dane pól.

Zale­ty owsa

• Owies jest jedy­nym gatun­kiem zbo­ża, któ­ry jest w sta­nie prze­rwać wąskie pło­do­zmia­ny zbóż i rze­pa­ku. Jako upra­wa jara stwa­rza on moż­li­wość zapla­no­wa­nia upra­wy mię­dzy­plo­nów przez okres jesien­no-zimo­wy. Pozwa­la to speł­nić wymo­gi w zakre­sie zazie­le­nia­nia, a jed­no­cze­śnie sku­tecz­nie zwal­czać chwa­sty, takie jak wyczy­niec polny.
• Owies uwa­ża­ny jest za rośli­nę fito­sa­ni­tar­ną, ponie­waż dla wie­lu pato­ge­nów cho­rób zbóż, takich jak łam­li­wość źdźbła czy czar­na nóż­ka, nie sta­no­wi on rośli­ny żywi­ciel­skiej. Ponad­to wśród zbóż jarych naj­le­piej tłu­mi on wzrost chwastów.
• Przy dobrym nawod­nie­niu owies pora­dzi sobie na wszyst­kich rodza­jach gleb. Jego wydaj­ny sys­tem korze­nio­wy się­ga bar­dzo głę­bo­ko i z łatwo­ścią pobie­ra skład­ni­ki odżyw­cze z gle­by. Dzię­ki dobre­mu przy­swa­ja­niu skład­ni­ków odżyw­czych upra­wa ta sta­no­wi tak­że cie­ka­we roz­wią­za­nie dla obsza­rów obcią­żo­nych azo­ta­na­mi. Nale­ży jed­nak wziąć pod uwa­gę dostęp­ność mikro­ele­men­tów, takich jak man­gan czy miedź.
• Owies dzię­ki nie­wiel­kie­mu zapo­trze­bo­wa­niu na środ­ki ochro­ny roślin nada­je się do eks­ten­syw­nej upra­wy: środ­ki owa­do­bój­cze i regu­la­to­ry wzro­stu sto­su­je się tyl­ko w razie potrze­by, a środ­ki grzy­bo­bój­cze zwy­kle nie są wyma­ga­ne. Doświad­cze­nia wyka­za­ły, że środ­ki słu­żą­ce inten­sy­fi­ka­cji pro­duk­cji zazwy­czaj są nie­ren­tow­ne, a nad­mier­na inten­sy­fi­ka­cja mogła­by mieć nawet nega­tyw­ne skutki.
• Wyso­ka wydaj­ność przy eks­ten­syw­nej upra­wie to kolej­ny powód dużej popu­lar­no­ści owsa w rol­nic­twie eko­lo­gicz­nym. W 2019 roku owies eko­lo­gicz­ny był upra­wia­ny na łącz­nej powierzch­ni 28 000 ha, co dało mu czwar­te miej­sce wśród naj­waż­niej­szych zbóż w rol­nic­twie ekologicznym.