Skład­ni­ki pokar­mo­we skar­bem gleby

Zarzą­dza­nie skład­ni­ka­mi pokar­mo­wy­mi ma klu­czo­we zna­cze­nie w upra­wie roślin. Do meta­bo­li­zmu i pro­duk­cji bio­ma­sy rośli­ny potrze­bu­ją nie tyl­ko świa­tła i wody lecz tak­że skład­ni­ków pokar­mo­wych. Są one przy­swa­ja­ne w posta­ci jonów, któ­re znaj­du­ją się w kom­plek­sie sorp­cyj­nym lub roz­two­rze gle­bo­wym. Odpo­wied­nie ilo­ści oraz wła­ści­we pro­por­cje tych skład­ni­ków sprzy­ja­ją pra­wi­dło­we­mu wzro­sto­wi i roz­wo­jo­wi roślin. Nie­do­bór choć­by jed­ne­go z nich pro­wa­dzi do ubyt­ków w plo­nie lub pogor­sze­nia jego jakości.

Już w 1828 r. agro­nom Carl Spren­gel po raz pierw­szy ziden­ty­fi­ko­wał dwa­na­ście waż­nych skład­ni­ków pokar­mo­wych. Ponad­to Justus von Lie­big wyka­zał, że rośli­ny przy­swa­ja­ją skład­ni­ki pokar­mo­we z gle­by. Na tej pod­sta­wie ogło­sił on w 1855 roku „pra­wo mini­mum”, według któ­re­go ten skład­nik, któ­re­go jest naj­mniej (jest w mini­mum), dzia­ła ogra­ni­cza­ją­co na wzrost i plony.

Według dzi­siej­sze­go sta­nu wie­dzy rośli­ny potrze­bu­ją 14 skład­ni­ków pokar­mo­wych, któ­rych nie moż­na zastą­pić inny­mi sub­stan­cja­mi. Skład­ni­ki pokar­mo­we dzie­lą się na makro- oraz mikroelementy.

Skład­ni­ki pokar­mo­we roślin i ich wpływ na uro­dzaj­ność gleby

Mikro­ele­men­ty — chlor, żela­zo, man­gan, bor, cynk, miedź, molib­den i nikiel — wspie­ra­ją meta­bo­lizm i foto­syn­te­zę, a tak­że wzmac­nia­ją odpor­ność i popra­wia­ją zdol­ność kieł­ko­wa­nia Zapo­trze­bo­wa­nie roślin na mikro­ele­men­ty jest mniej­sze (oko­ło 5–500 g / ha) niż na makro­ele­men­ty. Zapo­trze­bo­wa­nie na makro­ele­men­ty — azot, potas, wapń, magnez, fos­for i siar­kę — jest więk­sze (20–250 kg / ha).

Poszcze­gól­ne makro­ele­men­ty speł­nia­ją róż­ne funk­cje i dzia­ła­ją w róż­ny sposób:

• Azot odpo­wia­da za wzrost pędów i liści oraz wcho­dzi w skład biał­ka i chlo­ro­fi­lu. Nie­do­bór pro­wa­dzi do zaha­mo­wa­nia wzro­stu, bie­le­nia liści, a nawet usy­cha­nia roślin. Nad­miar powo­du­je wzrost masy kosz­tem owo­ców. Rośli­ny są rów­nież wte­dy bar­dziej podat­ne na choroby.
• Potas regu­lu­je gospo­dar­kę wod­ną, zwięk­sza odpor­ność na wyle­ga­nie, popra­wia jakość włó­kien oraz mro­zo­od­por­ność. Nie­do­bór pota­su zakłó­ca bilans wod­ny, co pro­wa­dzi do więd­nię­cia liści. Ponad­to zwięk­sza się podat­ność na cho­ro­by. Okres prze­cho­wy­wa­nia warzyw jest krót­szy, są one mniej smacz­ne oraz zawie­ra­ją mniej­szą ilość wita­min. Z kolei nad­miar pota­su jest dobrze prze­twa­rza­ny przez rośli­ny.
• Wapń tak­że regu­lu­je bilans wod­ny, a ponad­to sta­bi­li­zu­je tkan­kę roślin­ną i popra­wia jakość owo­ców. Nie­do­bór powo­du­je chlo­ro­zę mło­dych liści i zabu­rze­nia wzro­stu. Nad­miar nie powo­du­je zna­czą­cych szkód.
• Magnez jest nie­zbęd­ny do two­rze­nia chlo­ro­fi­lu. Bie­rze on udział w two­rze­niu węglo­wo­da­nów, tłusz­czów i bia­łek. Nie­do­bór pro­wa­dzi do zabu­rzeń meta­bo­licz­nych z bie­le­niem liści i zaha­mo­wa­niem wzro­stu. Do prze­kro­cze­nia zawar­to­ści magne­zu w gle­bie docho­dzi raczej rzadko.
• Fos­for sprzy­ja kwit­nie­niu i owo­co­wa­niu, wspo­ma­ga wzrost korze­ni, popra­wia zimo­tr­wa­łość i jest nie­zbęd­ny do meta­bo­li­zmu ener­gii. Wyka­za­no, że nie­do­bór fos­fo­ru hamu­je wzrost roślin. Dłu­go­trwa­ły nie­do­bór pro­wa­dzi do czer­wo­na­we­go zabar­wie­nia liści, któ­re osta­tecz­nie usy­cha­ją. Nad­miar fos­fo­ru z regu­ły nie pocią­ga za sobą nega­tyw­nych skutków.
• Siar­ka jest nie­zbęd­na do two­rze­nia bia­łek i wita­min, popra­wia rów­nież efek­tyw­ność dzia­ła­nia azo­tu. Nie­do­bór siar­ki nega­tyw­nie wpły­wa na wzrost roślin, zmniej­sza­jąc two­rze­nie się chlo­ro­pla­stów i chlo­ro­fi­lu, co pro­wa­dzi do żółk­nię­cia. Zbyt duża ilość siar­ki nie jest bez­po­śred­nio szko­dli­wa, lecz może pro­wa­dzić do zakwa­sze­nia gleby.

Źró­dła skład­ni­ków pokar­mo­wych roślin i ich utrata

W trak­cie każ­de­go cyklu wege­ta­cyj­ne­go pobie­ra­ne są z gle­by skład­ni­ki pokar­mo­we. Aby gle­ba nie ule­gła wyja­ło­wie­niu i wzrost roślin nie został zaha­mo­wa­ny, skład­ni­ki pokar­mo­we nale­ży uzu­peł­nić poprzez nawożenie.

Rodzaj i ilość nawo­zu oraz moment nawo­że­nia zale­żą od zapo­trze­bo­wa­nia roślin i zawar­to­ści skład­ni­ków pokar­mo­wych w glebie.

Głów­ny­mi nawo­za­mi mine­ral­ny­mi są nawo­zy azo­to­we, fos­fo­ro­we, pota­so­we oraz wap­nio­we. Zawie­ra­ją one te same skład­ni­ki pokar­mo­we, jakie wystę­pu­ją w natu­rze. Według badań gle­ba pozo­sta­je uro­dzaj­na nawet przy nawo­że­niu wyłącz­nie nawo­za­mi mine­ral­ny­mi. Ponad­to nawo­zy mine­ral­ne mogą obni­żyć kosz­ty pro­duk­cji żyw­no­ści zwięk­sza­jąc plo­ny. W przy­pad­ku sto­so­wa­nia wyłącz­nie nawo­zów mine­ral­nych nale­ży pamię­tać o ryzy­ku utra­ty próch­ni­cy w gle­bie. Inten­syw­ne nawo­że­nie mine­ral­ne na użyt­kach zie­lo­nych sprzy­ja rów­nież wzro­sto­wi wyso­kiej jako­ści traw pastew­nych. Male­je licz­ba gatun­ków kon­ku­ren­cyj­nych a tym samym róż­no­rod­ność biologiczna.

Nato­miast w przy­pad­ku nawo­że­nia obor­ni­kiem dostar­cza­my gle­bie kom­pleks wszyst­kich makro- i mikro­skład­ni­ków. Jest dzia­ła­nie uza­sad­nio­ne eko­lo­gicz­nie i eko­no­micz­nie. Tak zwa­ny „recy­kling” orga­nicz­nych skład­ni­ków pokar­mo­wych wytwa­rza­nych w gospo­dar­stwie rol­nym był i powi­nien być prio­ry­te­tem. Sub­stan­cja orga­nicz­na poma­ga rów­nież usta­bi­li­zo­wać zawar­tość próch­ni­cy w gle­bie. Jed­nak­że zawar­tość skład­ni­ków pokar­mo­wych znacz­nie się zmie­nia, pre­cy­zyj­ne pla­no­wa­nie nawo­że­nia jest trud­ne do wyko­na­nia, zwłasz­cza że skład­ni­ki pokar­mo­we nie zawsze są dostęp­ne w danym cza­sie czy też ilo­ści. Nie­ła­two też skal­ku­lo­wać ich sto­pień wyko­rzy­sta­nia w gle­bie, nie moż­na bowiem kon­kret­nie prze­wi­dzieć efek­tu dzia­ła­nia odżyw­cze­go. Uwal­nia­nie skład­ni­ków pokar­mo­wych i ulat­nia­nie się amo­nia­ku pro­wa­dzi do zanie­czysz­cze­nia śro­do­wi­ska. Odpo­wied­nie sto­so­wa­nie obor­ni­ka moż­li­we jest tyl­ko w pew­nych okre­sach w całym roku, dla­te­go nale­ży go prze­cho­wy­wać w spo­sób ogra­ni­cza­ją­cy utra­tę jego wła­ści­wo­ści. Jed­nak­że czę­sto bra­ku­je miej­sca na jego skła­do­wa­nie. Ist­nie­je zatem ryzy­ko, że obor­nik zosta­nie zasto­so­wa­ny w okre­sach, któ­re nie są opty­mal­ne dla roślin. W wie­lu przy­pad­kach docho­dzi rów­nież do nad­mier­ne­go nawo­że­nia, ponie­waż obor­nik roz­rzu­ca­ny jest czę­sto tyl­ko na polach leżą­cych w pobli­żu gospodarstwa.

Pomi­mo nawo­że­nia w ilo­ściach odpo­wia­da­ją­cych zapo­trze­bo­wa­niu roślin nie moż­na cał­ko­wi­cie unik­nąć strat skład­ni­ków pokar­mo­wych. W tym miej­scu szcze­gól­ną uwa­gę nale­ży zwró­cić na fos­for i eutro­fi­za­cję wód, wypłu­ki­wa­nie azo­tu do wód grun­to­wych i powierzch­nio­wych, ulat­nia­nie się amo­nia­ku i stra­ty azo­tu w pro­ce­sie denitryfikacji.

Nawo­że­nie zgod­ne z dobrą prak­ty­ką rol­ni­czą może zmi­ni­ma­li­zo­wać stra­ty skład­ni­ków pokar­mo­wych i pozwo­li osią­gać nie­zmien­nie wyso­kie plo­ny. Może ono rów­nież popra­wić jakość zbio­rów, korzyst­nie wpły­nąć na odpor­ność roślin oraz zacho­wać uro­dzaj­ność gleby.